यस चाडको अवसरमा मानिसहरूले घरको मूल ढोकामा गोबरको प्रयोग गरी नागको आकृति बनाएर पूजा गर्ने चलन छ। घरको प्रवेशद्वारमा नागको चित्र बनाएर वा नागको मूर्ति राखेर तिनको पूजा गरिन्छ। दूध, चामल, फूल, फलफूल आदिले नागहरूको पूजामा सामग्रीको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यसरी पूजा गर्दा नागहरू खुसी भई मानव जातिलाई कुनै पनि प्रकारको हानी नपुर्याउने विश्वास गरिन्छ। नाग पञ्चमीको दिन विशेष रूपमा नागको मूर्ति वा चित्रलाई पूजा गरिन्छ, र मानिसहरूले नागको मन्दिरमा गएर पनि पूजा गर्ने गर्छन्। पूजापश्चात् परिवारका सदस्यहरूबीच आशीर्वादको आदान-प्रदान गरिन्छ र सर्पहरूको प्रतीकात्मक संरक्षणका लागि व्रत बस्ने परम्परा पनि केही गाउँमा रहेको छ।
नाग पञ्चमी श्रावण महिनाको शुक्ल पक्षको पञ्चमी तिथिमा मनाइन्छ। श्रावण महिना वर्षाको महिना भएकाले यस समयमा सर्पहरूको सक्रियता बढी हुन्छ। त्यसैले यस समयमा नागहरूको पूजा गरी उनीहरूबाट सुरक्षा र समृद्धिको कामना गरिन्छ। नागहरूलाई हिन्दू धर्ममा जल तथा वर्षाको देवता मानिन्छ। यस दिनलाई विशेष गरी किसानहरूले ठूलो महत्वका साथ मनाउँछन्, किनकि नागहरूलाई खेतीपातीको संरक्षकका रूपमा लिइन्छ। नागहरूको संरक्षणले कृषि क्षेत्रमा लाभ पुर्याउने विश्वास छ, त्यसैले किसानहरूले सर्पहरूको सम्मान गर्दै उत्पादनको कामना गर्छन्।
नाग पञ्चमीले सर्पहरूका महत्त्व र संरक्षणको सन्देशलाई बलियो बनाउँछ। नागहरू प्रकृतिको सन्तुलनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने जीव हुन्, र उनीहरूको संरक्षण आवश्यक छ। यस पर्वले मानव समाजमा सर्पहरूको महत्त्वबारे चेतना फैलाउने महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्याउँछ, जसले गर्दा सर्पहरूको संरक्षण र सम्मान गर्ने संस्कारलाई प्रोत्साहन दिन्छ। यसरी नाग पञ्चमीले धार्मिक, सांस्कृतिक, र पर्यावरणीय दृष्टिकोणबाट मानव समाजमा सर्पहरूको महत्त्व र तिनको संरक्षणका लागि जागरूकता फैलाउने काम गर्छ।
विशेषता नेपाल
कक्षा : ९